آندوسکوپی دستگاهی است که توسط آن پزشک متخصص می‌تواند داخل بخش‌های مختلف بدن را مشاهده و جراحی‌های محدودی را توسط آن انجام دهد. با این روش جراح می‌تواند بدون ایجاد برش و شکاف بزرگ در بدن بیمار دست به اقدام تشخیصی و یا درمانی بزند.
در این مقاله قصد داریم بیشتر به این موضوع بپردازیم.
دستگاه آندوسکوپی چیست و روش کار آن چگونه است؟
آندوسکوپ از ترکیب دو کلمه ENDO به معنای درون و SCOPE به معنای دیدن، ساخته شده است. از این رو آندوسکوپی دستگاهی است که پزشک متخصص می‌تواند توسط آن ارگان‌های داخلی بدن را مشاهده کند و همچنین جراحی‌های محدودی را توسط آن انجام دهد.
لوله‌ی آندوسکوپ توسط جراح، از طریق برشی کوچک و یا از طریق مجرا‌های طبیعی بدن مانند دهان، بینی، مقعد غیره وارد بدن بیمار می‌شود. آندوسکوپ لوله‌ای انعطاف‌پذیر است که در انتهای آن دوربینی تعبیه شده تا پزشک بتواند اندام‌های درونی را مشاهده کرده و یا در صورت نیاز با پنس و قیچی‌ای که در انتهای آندوسکوپ وجود دارد عمل جراحی انجام داده و یا نمونه‌برداری از بافت‌ها را انجام دهد.
کاربرد آندوسکوپی
دستگاه آندوسکوپی کاربرد زیادی دارد که می‌توان به
- تهوع و استفراغ
- خونریزی بخش فوقانی دستگاه گوارش
- بررسی تومور‌ها
- مشکل بلع
- درد در ناحیه شکم
- بیماری ریفلاکس گوارشی (GERD)
- خونریزی نامشخص در دستگاه گوارش
- بیماری‌های روده‌ای التهابی (IBD)مانند کولیت زخمی (UC) و بیماری کرون
- نمونه‌برداری( بیوبسی)
- تشخیص سرطان
- انسداد مری
- زخم معده
- پانکراتیت
- سوزاندن محل زخم و جلوگیری از خونریزی
- یبوست مزمن و عفونت‌ها اشاره کرد.
مزایای آندوسکوپی
این دستگاه به پزشک کمک می‌کند تا علت هر گونه علائم غیر طبیعی در بیماران را تشخیص دهد.
برداشت نمونه بسیار کوچکی از بافت مربوطه جهت ارسال به آزمایشگاه برای آزمایش‌های بیشتر که به این روش نمونه‌برداری آندوسکوپی گفته می‌شود.
جراح می‌تواند در حین عمل جراحی مستقیماً به مشاهده بافت‌های مربوطه بپردازد.
انواع آندوسکوپ
آندوسکوپ دارای دو نوع است.
دستگاه آندوسکوپی قابل انعطاف
این دستگاه شامل یک لوله قابل انعطاف است که در سری ای که وارد بدن می‌شود دارای عدسی است که به آن عدسی داخلی گفته می‌شود. این عدسی تصویر داخل بدن را توسط یک کابل فیبر نوری قابل انعطاف به عدسی خارجی منتقل می‌کند.
دستگاه آندوسکوپی ریجید
این نوع آندوسکوپ دارای لوله‌ای کوتاه‌تر از انواع آندوسکوپ‌های قابل انعطاف است. لازم به ذکر است که این لوله سخت است و قابلیت انعطاف ندارد.
انواع آندوسکوپ دستگاه گوارش
آندوسکوپ‌ها انواع مختلفی دارد که هر یک برای بررسی و جراحی اعضای خاصی به کار می‌روند.
گاستروسکوپ یا آندوسکوپ
این نوع آندوسکوپی جهت معاینه بخش فوقانی دستگاه گوارش به کار می‌رود. از این رو دستگاه از طریق دهان وارد مری و معده می‌شود و متخصص می‌تواند با این دستگاه، مشکلات موجود در مری، دریچه‌های بالا و پایین مری و معده را بررسی کند.
همچنین می‌تواند از بافت‌های آسیب دیده یا مشکوک نمونه‌برداری کند و گاهی جراحی‌هایی را انجام دهد.
کولونوسکوپ
کولونوسکوپ از دیگر دستگاه‌هایی است که از طریق مقعد وارد روده بزرگ می‌شود و متخصص می‌تواند روده بزرگ را مشاهده و بررسی کند. گاهی نیز در صورت لزوم نمونه‌برداری و گاهی جراحی‌هایی را انجام می‌دهد.
رکتوسکوپ
این دستگاه، نوع کوتاه‌تر کولونوسکوپ است که برای دیدن بخش پایانی روده بزرگ (رکتوم) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کپسول‌های آندوسکوپ
کپسول‌های آندوسکوپ جدیدترین نوع دستگاه آندوسکوپ می‌باشد که شامل یک دوربین، باطری و سیستم وایرلس(بیسیم) است. پزشک می‌تواند سراسر دستگاه گوارش را با این وسیله بررسی نماید. لازم به ذکر است که این نوع برای بیمار راحت‌ترین روش است.
ناگفته نماند که از این دستگاه زمانی استفاده می‌شود که سایر روش‌ها به تشخیص بیماری کمک نکرده‌اند. از این رو به بیمار یک قرص یا کپسول بسیار‌ریزی می‌دهند که در آن یک دوربین بسیار کوچک جاسازی شده است. کپسول آندوسکوپی بدون ایجاد مشکل و یا درد از دستگاه گوارش بیمار به مرور زمان عبور کرده و با طی مسیر، هزاران تصویر از دستگاه گوارش بیمار مانند معده و روده‌ها تهیه می‌کند.
از دیگر تکنیک‌های آندوسکوپی عبارتند از:
کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقبگرد
ERCP روشی است مرکب از رادیوگرافی با اشعه ایکس و آندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش که از آن به منظور تشخیص یا درمان مشکلات صفراوی و مجاری لوزالمعده استفاده می‌گردد.
کروموآندوسکوپی
در کرومو آندوسکوپی از رنگ‌های ویژه‌ای جهت رنگ‌آمیزی پوشش و دیواره روده‌ها در حین آندوسکوپی استفاده می‌شود. این امر موجب می‌شود تا پزشکان به شکل دقیق‌تری جداره دستگاه گوارش را مشاهده کنند و کوچکترین مشکلات غیرطبیعی در روده‌ها را تشخیص دهند.
آندوسکوپی اولتراسوند یا اندوسونوگرافی EUS
در اندوسونوگرافی از امواج اولتراسوند در کنار آندوسکوپی استفاده می‌شود. این روش به پزشکان این امکان را داده تا به بررسی و مشاهده‌ی اندام‌ها و ساختار‌های داخلی بدن که در آندوسکوپی معمولی قابل مشاهده نیستند بپردازند.
همچنین از این دستگاه برای نمونه‌برداری از بافت‌هایی که از طریق آندوسکوپی مرسوم قابل مشاهده نیستند استفاده می‌شود. در این روش که نمونه‌برداری آسپیراسیون سوزنی ظریف FNA نام دارد، توسط یک سوزن یا نیدل بسیار ظریف از بافت مورد نظر نمونه‌برداری می‌شود.
برداشت مخاط آندوسکوپی یا آندوسکوپی موکوسی EMR
این کار به پزشکان این امکان را می‌دهد تا بافت سرطانی را از دستگاه گوارش برداشته و حذف نمایند. در این نوع آندوسکوپی از یک سوزن بسیار ظریف جهت تزریق مایع مخصوص به لایه‌ی زیرین بافت غیر طبیعی سرطانی استفاده می‌گردد که موجب می‌شود بافت غیرطبیعی سرطانی از بافت طبیعی جدا شده و برداشت آن تسهیل شود.
تصویربرداری با پهنای باریک NBI
در این تکنیک از فیلتر‌های مخصوصی به منظور ایجاد تباین و کنتراست بالاتر بین بافت مخاطی و عروق خونی استفاده می‌شود. قابل ذکر است که بافت مخاطی پوشش بسیار نازکی است که سرتاسر دستگاه گوارش را پوشانده است.
اجزای ساختمان دستگاه انواع آندوسکوپ
اجزای اصلی نوری آندوسکوپ علاوه بر عدسی و فیبر نوری شامل موارد زیر است:
منبع نور سرد
منبع نوری در انواع آندوسکوپ‌ها معمولاً در بخش خارجی آندوسکوپ قرار دارد زیرا آن‌ها مقداری گرما ایجاد می‌کنند که می‌تواند در بافت‌های اطراف آندوسکوپ تأثیر بگذارد.
لازم به ذکر است که نور از طریق فیبر‌های نوری به قسمت اطراف عدسی داخلی منتقل می‌شود.
دوربین و هد دوربین
آندوسکوپ‌های جدید به دلیل داشتن دوربین کار را برای پزشک راحت‌تر کرده‌اند زیرا در آندوسکوپ‌های بدون دوربین پزشک باید از طریق چشمی و عدسی خارجی داخل بدن را بررسی کند که در این مورد موقعیت پزشک، حالت راحتی نیست و موجب خستگی متخصص آندوسکوپی می‌شود.
در آندوسکوپ‌های جدید از دوربین و هد دوربین استفاده می‌شود. از این رو تصویر روی صفحه‌ای نمایش داده می‌شود و متخصص می‌تواند راحت‌تر کار خود را انجام دهد و همچنین می‌توان این تصاویر را ثبت و ضبط نمود.
ست‌های جراحی آندوسکوپی
در دستگاه‌های آندوسکوپی ابزار‌هایی وجود دارد که می‌توانند برای جراحی استفاده کنند. این ابزار‌ها روی دستگاه آندوسکوپ نصب شده است و این امکان را به متخصص می‌دهد تا نمونه‌برداری و جراحی‌های محدود را انجام دهد.
انواع ابزار عبارتند از:
- فورسپس انعطاف‌پذیر
این ابزار انبر مانند نمونه بافت را جمع‌آوری می‌کند.
- فورسپس بیوپسی
این ابزار یک نمونه بافت یا رشد مشکوک را از بین می‌برد.
- برس سیتولوژی
با این ابزار نمونه سلولی را می‌گیرند.
- فورسپس برداشتن بخیه
با این وسیله بخیه‌های داخل بدن را از بین می‌برند.
خطرات و عوارض آندوسکوپی
لازم به ذکر است که آندوسکوپی روشی نسبتاً کم خطر است، اما ممکن است عوارضی داشته باشد. حتی می‌توان گفت خطر عفونت یا خونریزی در آندوسکوپی بسیار بسیار کمتر از خطر عفونت و خونریزی در جراحی باز است.
خطرات و عوارض هر نوع آندوسکوپی بستگی به نوع آندوسکوپی دارد. مثلاً مدفوع تیره رنگ، استفراغ و یا سختی در بلع ممکن است پس از کولونوسکوپی دیده شود.
با این حال از خطرات و عوارض آندوسکوپی می‌توان به خونریزی، عفونت، درد قفسه سینه، تب، تورم و التهاب و برافروختگی در ناحیه برش مخصوص آندوسکوپی، آسیب به ارگان‌ها برای مثال سوراخ شدن یا پرفوراسیون اندام‌ها و درد پایدار در ناحیه آندوسکوپی اشاره کرد.
اقدامات قبل از آندوسکوپی
- برای انجام آندوسکوپی، تمام مدارک پزشکی خود را به همراه داشته باشید.
- برای انجام آندوسکوپی شما باید ۶ تا ۸ ساعت قبل از آن، هیچ چیزی نخورید و ننوشید.
- اگر به اختلالات خونریزی‌دهنده مبتلا هستید، حتماً این موضوع را به اطلاع پزشک برسانید تا اقدامات لازم را برای مقابله با خطرات احتمالی مهیا کند.
- باید چند روز قبل از عمل، مصرف دارو‌های رقیق‌کننده خون را متوقف کنید. این امر موجب کاهش خطر خونریزی می‌شود.
- باید از پزشک خود بپرسید که کدام دارو‌ها را قطع کنید و چه زمانی باید دوباره مصرف دارو‌ها را شروع کنید.
- اگر بیماری خاصی همچون دیابت، فشار خون بالا و… دارید، حتماً قبل از آن به پزشک خود اطلاع دهید.
- اگر به هر نوع دارویی حساسیت دارید، حتماً باید قبل از آندوسکوپی، پزشک متخصص خود را از آن مطلع کنید.
- روز انجام اندوسکوپی، حتماً کسی را با خود همراه داشته باشید.
- طلا، وسایل زینتی و فلزی و دندان مصنوعی را قبل از انجام آندوسکوپی خارج کنید.
مراحل انجام آندوسکوپی
- برای انجام آندوسکوپی باید روی سمت چپ خود دراز بکشید.
- به گلوی شما یک اسپری بی‌حس‌کننده‌زده می‌شود تا چیزی احساس نکنید.
- یک قطعه کوچک محافظ در بین دندان‌های شما قرار داده می‌شود تا دندان‌های شما و آندوسکوپ صدمه‌ای نبیند.
- بعد از این مراحل، متخصص، سر آندوسکوپ را روی زبان شما قرار می‌دهد و آن را به سمت گلو می‌برد و از شما می‌خواهد که آن را قورت دهید.
از این رو مری باز شده و آندوسکوپ داخل آن می‌شود و سپس به سمت پایین و معده می‌رود.
- در طی این مدت، یک پرستار مراقب شما می‌باشد و دائماً با یک ساکشن، بزاق شما را که در دهانتان جمع می‌شود، بیرون می‌کشد.
- وقتی که سر آندوسکوپ وارد معده شد، از طریق یک لوله که در آندوسکوپ قرار دارد، معده باد می‌شود تا مشاهده داخل آن بهتر انجام شود.
- و در آخر در صورت مشاهده موارد مشکوک، پزشک ممکن است اقدام به نمونه‌برداری از بافت معده (بیوپسی) کند و بعد از آن آندوسکوپ به بیرون کشیده می‌شود.
اقداماتی بعد از آندوسکوپی
پس از انجام آندوسکوپی مدتی طول می‌کشد تا از حالت بیهوشی خارج شوید.
- گاهی پزشک لازم می‌داند که ساعاتی پس از انجام آندوسکوپی در بیمارستان یا محل اندوسکوپی تحت نظر باشید.
- بعد از انجام آندوسکوپی ممکن است احساس گلودرد خفیف داشته باشید که معمولاً پزشک برای بهبود آن، قرقره کردن آب نمک را توصیه می‌کند.
- ممکن است مشکلات تنفسی نیز مشاهده شود که اصلاً نگران نباشید زیرا خفیف و موقتی است.
- همچنین پس از انجام اندوسکوپی اگر دچار هر مشکلی نظیر خونریزی، درد بیش از حد، تهوع و استفراغ یا تب شدید، هر چه سریعتر مسأله را با پزشک خود در میان بگذارید.
- بعد از انجام آندوسکوپی می‌توانید تحت نظر پزشک غذا بخورید، مگر اینکه بیماری خاصی داشته باشید. توجه داشته باشید که از خوردن غذا‌های سرخ شده، غذا‌های چرب و خوردن مقادیر زیاد غذا اجتناب کنید.
و در نهایت
هدف تیم بررسی آندوسکوپی، روش و انواع آن بوده امیدواریم که این مطالب برای شما مفید بوده باشد. آندوسکوپی یک روش نسبتاً کم خطر است که به پزشکان کمک می‌کند تا علت برخی از مشکلات دستگاه گوارش را پیدا کنند. همچنین ممکن است از آندوسکوپی برای درمان برخی بیماری‌ها استفاده شود.
همچنین تشخیص و استفاده از دستگاه آندوسکوپی توسط پزشک متخصص انجام می‌شود. از اینکه تا انتها با ما همراه بودید متشکریم.
